Patron
Jędrzej Cierniak urodził się 15 października 1886 roku w Zaborowie w woj. krakowskim (obecnie małopolskie) w rodzinie chłopskiej, jako najstarsze z pięciorga dzieci Rozalii i Jana. Ukończył szkołę ludową w Zaborowie. W 1900 roku rozpoczął naukę w gimnazjum w Bochni, gdzie zdał maturę w roku 1908. W czasie ośmioletniego pobytu w tej szkole działał w tajnych kołach samokształceniowych, organizował odczyty i przygotowywał przedstawienia. Działalność tę kontynuował również jako student polonistyki i filologii klasycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim, w latach 1908-1913, pracując w Towarzystwie Sztuki Ludowej. W 1914 roku wyrusza na front w szeregach Legionów Józefa Piłsudskiego.
W 1917 roku Jędrzej Cierniak przyjechał do Warszawy i rozpoczął pracę w gimnazjum A. Chmielowskiego jako nauczyciel literatury polskiej i łaciny. W 1918 roku został zastępcą dyrektora gimnazjum Wojciecha Górskiego. Zorganizował koło literackie, wygłaszał odczyty o teatrze szkolnym, uczył młodzież tańców ludowych, organizował widowiska teatralne, do których sam pisał teksty oparte na twórczości ludowej. Widowisko „Wesele Krakowskie” było grane za granicą: na Węgrzech, w Jugosławii, w Bułgarii i Turcji. W 1923 roku przejął redakcję miesięcznika Przewodnik Teatrów i Chórów Włościańskich. W jego rodzinnej wsi dzięki jego staraniom zorganizowano Dom ludowy.
Wybuch wojny zakończył działalność założonej przez Cierniaka organizacji regionalnych teatrów i chórów ludowych. W listopadzie 1940 roku Jędrzej Cierniak został oddelegowany przez Niemców do pracy w Szkole Podstawowej nr 114. Chcąc go upokorzyć kazali mu uczyć języka niemieckiego. Jednocześnie jak wielu innych pedagogów uczył tajnie historii i języka polskiego. 22 kwietnia 1941 roku został aresztowany i uwięziony na Pawiaku. Kilka miesięcy spędził w szpitalu więziennym. Nawet tu, w więzieniu nie opuszczała go miłość i entuzjazm do sztyki ludowej. Pisał teksty piosenek i urządzał dla współwięźniów szopki i widowiska szopkowe i zapustne.
2 marca 1942 roku Jędrzej Cierniak, wraz z grupą zakładników, został wywieziony na Pawiak i zamordowany w niewiadomym miejscu w podwarszawskim lesie wraz z grupą 100 więźniów. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu w Palmirach.
W 1946 roku Szkoła 114. otrzymała zezwolenie na nadanie sali, w której uczył, jego imienia. 3 czerwca 1961 roku odbyła się uroczystość nadania Szkole Podstawowej Nr 114 imienia Jędrzeja Cierniaka.
Jędrzej Cierniak - dlaczego nasz Patron?
Odpowiedzi może być wiele, choć najprostszą jest to, że był nauczycielem w naszej szkole. Działo się to w listopadzie 1940 roku. Został tu przeniesiony przez władze niemieckie i uczyć miał języka niemieckiego. Ze względu na istniejącą w szkole organizację nauczania tajnego, każdy nowy pracownik nie był przyjmowany z otwartymi rękami, nie budził zaufania. Jednakże postawa Cierniaka wobec uczniów szybko zmieniła tę sytuację. Zyskał sympatię kolegów i sam również rozpoczął prowadzenie zakazanych lekcji. Uczył historii Polski. Oto jak wspomina to kronikarka naszej szkoły Maria Nawrocka: „Każda jego lekcja to istne misterium w katakumbach warszawskiej szkoły. Zebrane w głębi korytarza dzieci klas starszych siedziały na podłodze, a pan rozwijał przed nimi sztandary Nowej Polski, tworzył historię nigdzie nie zapisaną w oparciu o przeszłość i teraźniejszość.(…) Prawie na każdej lekcji w różny sposób mówił dzieciom, że ich udziałem w gigantycznej budowie Nowej Ojczyzny w Nowym Świecie jest nauka – dobra nauka Dzieci zasłuchane siedziały jeszcze, gdy nauczyciel skończył już lekcję. Skinieniem posiwiałej głowy i miłym uśmiechem dał znak, że na ten raz dosyć.”..
Czy tylko sposób przekazywania wiedzy tak ujmował uczniów? Nie był on prawdziwym pedagogiem, dbającym w bardzo konkretny sposób o swych wychowanków. Oto inny fragment z kroniki szkolnej: „Ze swego mieszkania przy ul. Kopernika przydźwigał na Targówek stolik i krzesło dla ucznia, który nie miał tego sprzętu do odrabiania lekcji w domu. Innemu przyniósł koc z poduszeczką zobaczywszy, że chore dziecko leżało przykryte marynarką wywiezionego do obozu ojca”
Jego wychowankowie nie pozostawali na to obojętni. Okazywali mu swoją sympatię nawet w najtrudniejszych chwilach życia: „Dzieciaki z Targówka, te same, z którymi dzielił się chlebem, dla których zdobywał koce, buty, ubranka, teraz samorzutnie dały z sierocych składek na mszę za uwolnienie go z więzienia, a później przyniosły biedne dary, a to główki cebuli, kostki cukru, bułki, trochę cukierków i prosiły nauczycielkę, aby posłała dla kochanego nauczyciela, bez którego jest im teraz bardzo smutno.” – pisze publicysta i działacz społeczny Jan Wiktor o sytuacji po aresztowaniu Cierniaka.
Jędrzej Cierniak to jednak nie tylko postać martyrologiczna. Szukamy w nim, jako w patronie wzorców postawy patriotycznej też w innym znaczeniu. Mam tu na myśli pasję jego życia – ludowość i wszystko, co się za tym kryje – folklor, piosenkę, taniec, obrzędy, teatr ludowy. Te właśnie elementy kultury ludowej stały się częścią kultury narodowej, a więc częścią poczucia tego, że jest się Polakiem. Swoisty patriotyzm lokalny to wspaniały początek do rozwijania w dzieciach patriotyzmu. Poznanie źródeł tego, co istniało od wieków w naszej kulturze i zachowanie tego to cel, nie tylko wspaniałego działacza ludowego, jakim był Cierniak, ale też zadanie, które stawiamy naszej szkole mając takiego właśnie patrona.
Pozostaje on bardzo „żywym” patronem. W tej warszawskiej szkole mobilizujemy się do poznawania folkloru. Urządzane są konkursy dotyczące różnych regionów Polski i ich tradycji ludowych, festiwale kultury ludowej z konkursami wiedzy i różnych umiejętności. Co roku odbywa się konkurs wiedzy o Jędrzeju Cierniaku, konkurs plastyczny „Stroje ludowe”, festiwal piosenki ludowej. Uczniowie uczą się tańców ludowych, próbują też swoich sił w umiejętności posługiwania się gwarą w poezji i prozie, niektóre klasy decydują się na próby wystawienia spektakli treścią związanych z ideą teatrów ludowych..
Corocznie 2 marca odbywają się uroczystości dla uczczenia pamięci Jędrzeja Cierniaka. We współpracy z drużyną harcerską działającą przy szkole, powracamy do organizacji Rajdu im. Jędrzeja Cierniaka. W szkole znajduje się też ekspozycja poświęcona tej postaci, a w każdej klasie kącik patrona. W rocznicę śmierci uczniowie jeżdżą do Palmir i składają kwiaty na jego symbolicznym grobie.
Urszula Knyż